بررسی الگوی اپیدمیولوژیک مسمومیت با آفت کش ها در استان سیستان و بلوچستان طی سالهای ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰

انسان ها برای جلوگیری از نابودی محصولات کشاورزی خود که با صرف هزینه، تلاش و زمان فراوان به دست می آید و همچنین به دلیل رشد جمعیت و محدودیت های موجود در تولید محصولات مختلف غذایی از روش های گوناگونی جهت کنترل و دفع آفات نباتی استفاده می نمایند که در این میان یکی از شایع ترین آنها استفاده از آفت کش ها می باشد (۱). به طور کلی آفت کش ها شامل تمامی حشره کش ها، علف کش ها، جونده کش ها، قارچ کش ها و غیره بوده که در تولید آنها ترکیبات گوناگونی از قبیل ارگانوفسفره ها، ارگانوکلره ها، کاربامات ها، و نیز ترکیبات سنتز شده از گیاهان، ترکیبات معدنی و بیولوژیکی به کار رفته و می توانند باعث آسیب، ناتوانی و یا مرگ آفت گردند (۲). از طرفی غالبا به دلیل عدم آشنایی کافی کاربران سموم با اصول صحیح مبارزه، این کار به صورت ناقص و یا بی رویه صورت گرفته و لذا علاوه بر عدم حصول نتیجه مطلوب، در بلند مدت موجب به هم خوردن تعادل طبیعی و مسمومیت های اتفاقی و یا عمدی کاربران سموم و مصرف کنندگان محصولات میگردد (۳). به طور کلی مسمومیت با آفت کش ها از شایع‌ترین مشکلات و چالش‌های سلامت عمومی در جهان می‌باشد. بر اساس گزارشات سازمان جهانی بهداشت سالانه بیش از ۳ میلیون مسمومیت با آفت کش در جهان اتفاق افتاده که در نتیجه آن بیش از ۲۵۰۰۰۰ نفر از آنها دچار مرگ می گردند. بررسی ها گویای آن بوده که مسمومیت های عمدی و غیر عمدی ناشی از آفت کش ها یک مشکل مهم در جوامع مبتنی بر صنعت کشاورزی دارای درآمد متوسط تا کم همچون هند، سریلانکا و ویتنام می باشد. از طرفی در سال های اخیر نیز گزارشاتی نیز از سایر کشورهای دارای درآمد متوسط تا کم مبنی بر افزایش مسمومیت با آفت کش ها منتشر گردیده است (۴). بررسی های مشابه نیز گویای آن بوده که سالانه بین ۳۵۰۰۰۰_۴۴۰۰۰۰ مورد اقدام به خودکشی ناشی از مسمومیت با آفت کش ها در سراسر جهان رخ می‌دهد. در همین خصوص بررسی ها نشان می دهد که از ۵۰۰۰۰۰ مرگ ناشی از اقدام به خودکشی در مناطق روستایی قاره آسیا، حدود ۶۰ درصد آنها به دلیل استفاده از آفت کش ها بوده که در این بین دو سوم موارد به دلیل سموم ارگانوفسفره بوده است (۵). در ایران نیز استفاده از آفت کش ها به وفور در اکثر نقاط کشور رایج بوده و طبق مطالعات صورت گرفته ۱۹ درصد مسمومیت‌های ارجاعی به مراکز درمانی را شامل می گردد که عوارض و مرگ قابل توجهی را نیز در پی دارند (۲). در بعضی از مطالعات، داروها شایع ترین علت مسمومیت حاد بوده و حشره کش ها در درجه بعدی قرار داشتند.مسمویت ها در ایران نیز شیوع بالایی دارد، با توجه به رشد سریع جوامع شهری و سهولت دسترسی به داروها و سموم، بررسی اپیدمیولوژیک مسمومیت‌ها در منطقه ضروری است (۶). آفت کش ها به گروهی از مواد شیمیایی اطلاق می شود که به منظور نابود ساختن و یا کنترل جمعیت انواع آفت ها از قبیل انواع حشرات، علفهای هرز و قارچهای زیان آور و امثال آن تهیه و تولید می شود. با توجه به روند رو به رشد تولید و مصرف محصولات کشاورزی میزان بالای سموم مصرف شده منابع داخلی و خارجی برای کنترل آفات و کاربرد حدود ۲۱۱ ترکیب شیمیایی با فرمولاسیون های مختلف در کشور، به نظرمی رسد مخاطرات بهداشتی نامطلوب ناشی از کاربرد گسترده آفت کش ها سلامت افراد و محیط زیست را به طور جدی تهدید می کند. آفتکش ها انواع مختلفی دارند که می توان به تعدادی از آنها مانند هیدروکربنهای کلرینه شده، حشره کش های ارگا نوفسفات و کاربامات وپیرتیروئیدها اشاره کرد. بررسی های اپیدمیولوژیکی نشان می دهند که اگر مقادیر باقیمانده بر مواد غذایی بیشتر از مقادیر مجاز برای باقیمانده های آفت کش ها (Maximum residue levels) باشد برای انسان مخاطرات جدی در بر دارد (۷). بیش از صد نوع حشره کش حاوی ترکیبات ارگانوفسفره و ارگانوکلره وجود دارد که در کشاورزی،دامپروری و مصارف خانگی (مرگ موش) مورد استفاده قرار می گیرند.این ترکیبات به سرعت از راه پوست و مخاط و دستگاه گوارش و تنفس جذب شده و اثر آن ها طی (۱- ۰/۵) ساعت شروع و پس از ۸-۲ ساعت به حداکثر می رسد. طول مدت آن ها از چند روز تا چند هفته متفاوت است (۸). ترکیبات ارگانوفسفره از حشره کش ها و آفت کش های مهم هستند که اشکال مورد استفاده آنها در جنگ شیمیایی به عوامل اعصاب معروفند. وجود آنها یکی از مشکلات اصلی کلینیکی در دنیا با هزاران قربانی در سال است. این ترکیبات با مهار فعالیت استیل کولین استراز، باعث تجمع استیل کولین در تعدادی از سیناپس های مغزی و بخشهای مختلف محل اتصال عضله عصب می شوند (۹). بنابراین با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی ویژه به دلیل امکان رشد گونه های خاص گیاهی در استان سیستان و بلوچستان، و به دلیل این که بخش مهم اقتصادی مردم این استان از راه کشاورزی تامین می‌شود و همچنین در دسترس بودن سموم آفت کش جهت مصارف کشاورزی راحت است، بررسی شیوع مسمومیت به این مواد در استان با توجه به اینکه در گذشته چنین تحقیقی انجام نشده است ضروری به نظر می‌رسد.