مقایسه تاثیر آموزش تعاملی و غیر تعاملی بر خودکارآمدی و کیفیت زندگی بیماران کوید ۱۹ در بیمارستان علی بن ابی طالب زاهدان در سال ۱۴۰۰

   بیماری کووید- ۱۹ که عامل آن یک ویروس RNA دار است بیشتر دستگاه تنفسی افراد مبتلا به بیماری را تحت تاثیر قرار داده و پاندمی فاجعه آمیزی است که در حال گسترش می باشد (۱). متاسفانه، این ویروس ایران را نیز همچون سایر کشورهای جهان آلوده کرده و مبارزه با آن به طور سراسری و همه جانبه در کل کشور در حال انجام است. گرچه با توجه به جدید بودن این ویروس و میزان اطلاعات موجود در مورد بیماری زایی ویروس ۲CoV – SARS و همچنین روش&-های کنترل و درمان این بیماری محدود بوده ولی در حال حاضر مهمترین روش مقابله با آن پیشگیری و جلوگیری از انتشار ویروس است (۲). با توجه به وضیعت عالم&-گیر &-&-(پاندمی) بیماری کووید-۱۹ که تقریبا تمامی جنبه های مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حتی نظامی تمامی کشورهای جهان را تحت تاثیر قرار داده، و به عبارت دیگر فلج کرده، بحث آثار روانشناختی این بیماری ویروسی بر روی بهداشت سلامت روان افراد در سطوح مختلف جامعه از اهمیت به سزایی برخوردار است (۳). با توجه به خصوصیت بیماریزایی این ویروس، سرعت انتشار و همچنین درصد مرگ و میر ناشی از آن ممکن است این بیماری وضیعت بهداشت سلامت روان افراد در سطوح مختلف جامعه از بیماران مبتلا، کارکنان مراقبت&-های بهداشتی و درمانی، خانواده&-ها، کودکان، دانشجویان، بیماران روانشناختی و حتی پرسنل مشاغل مختلف را به نوعی متفاوت در معرض مخاطره قرار دهد (۴). از اینرو در وضیعت پرمخاطره فعلی، شناسایی افراد مستعد اختلالات روانشناختی در سطوح مختلف جامعه که سلامت روان آنها ممکن است به خطر افتد امری ضروری بوده تا با راهکارها و تکنیک&-های مناسب روانشناختی بتوان سلامت روان این افراد را حفظ نمود. بر این اساس و با توجه به وضیعت اورژانسی فعلی این بیماری، قابل پیش بینی است که برخی از نشانه های اختلالات روانشناختی در بیماران بهبود یافته مبتلا به کووید-۱۹ بروز نماید. در این راستا، بررسی نتایج تحقیقات متعدد که بر روی بیماران بهبود یافته مبتلا به کووید- ۱۹ در کشور چین در طی انتشار بیماری انجام شده تعدادی از این اختلالات روانشناختی از جمله اضطراب، ترس، افسرگی، تغییرات هیجانی، بیخوابی و اختلال استرس پس از سانحه با درصد شیوع بالا از این بیماران گزارش شده است که این اختلالات تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی و خودکارامدی این بیماران بهبود یافته داشته است (۵). همچنین انتشار افسارگسیخته کووید-۱۹ ،وضیعت نامطلوب بیماران ایزوله شده در بخش مراقبت&-های ویژه و با مشکل حاد تنفسی، عدم وجود یک درمان دارویی موثر و در نهایت مرگ و میر ناشی از این بیماری از مهم ترین فاکتورهایی است که می&-تواند بر سلامت روان افراد آلوده به این ویروس پس از بهبود یافتن و بالطبع بر کیفیت زندگی آنان به شدت تاثیر گذار باشد (۶). بر اساس بررسی های انجام شده، بیماران بهبود یافته کووید-۱۹ دارای ظرفیت تحمل روانشناختی پایینی بوده و با توجه به وضیعت فعلی بیماری در جهان این افراد به شدت در معرض بروز اختلالات روانشناختی مانند اضطراب، ترس، افسردگی و همچنین افکار منفی قرار دارند که کیفیت زندگی و خودکارامدی آنان را تحت الشعاع قرار می دهد (۷). همچنان که در بالا ذکر شد با شروع بیماری به تدریج اختلال در عملکردهای شناختی (ادراک، توجه، هوشیاری، حافظه، هوش، زبان، منطق، خلاقیت، حل مساله، یادگیری، قضاوت، تجسم، تصمیم گیری و استدلال) بروز می یابد. فرد در تعاملات اجتماعی دچار اشکال می شود و همین مساله باعث ایجاد افسردگی، اضطراب، پرخاشگری، کاهش اعتماد به نفس و احساس عدم کفایت در فرد می شود و به این ترتیب کیفیت زندگی فرد نیز کاهش می یابد. کیفیت زندگی با سلامت در ابعاد جسمانی، روانی، معنوی، اجتماعی و اقتصادی تعریف می شود. اگرچه افت جسمانی و مالی فرد بیمار بهبود یافته چندان قابل تغییر نباشد ولی می شود تا حد زیادی روی پارامترهای روانی و اجتماعی وی تاثیر بگذارد (۸). بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، کیفیت زندگی بیماران بهبود یافته، درک افراد از موقعیت خود در زندگی از نظر فرهنگ، سیستم ارزشی که در آن زندگی می کنند، اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویت هایشان می باشد. از سوی دیگر با در نظر گرفتن اهمیت کیفیت زندگی این قشر از جامعه، نیاز به برنامه ریزی نوآورانه و اصلاحاتی در سیاست&-ها و برنامه های کشوری احساس می شود به طوری که بتوانند با تمرکز بر فرآیندهای توانمندسازی افراد بهبود یافته از کرونا و بهبود سلامتی و رفاه آنان کیفیت زندگی این قشر از جامعه را بهبود بخشند (۹). از آنجایی که بسیاری از نظریه پردازان، کیفیت زندگی را به عنوان یک تجربه شناختی (رضایت خود فرد در ابعاد مهم زندگی) و نیز یک تجربه احساسی (تظاهر شادی در ابعاد زندگی) در نظر می&-گیرند. اهمیت موضوع کیفیت زندگی و داشتن حس رضایتمندی و عزت نفس توام با نشاط و سرزندگی در بیماران بهبود یافته مبتلا به کرونا به مراتب از اهمیت بیشتری برخوردار است چرا که آنان بطور بالقوه، با توجه به شرایط سخت بیماری و شرایط اقتصادی و اجتماعی و ... شکننده و در معرض چالش&-های بیشتری قرار دارند (۱۰). از بین متغیرهای شناختی دیگری که در تبیین بیماری کرونا مطرح است، خودکارآمدی می باشد. تحقیقات متعدد نشان داده اند که خودکارآمدی پایین با نشانه های افسردگی در بیماران بهبود یافته مبتلا به کرونا ارتباط دارد. خودکارآمدی اساسا یک مفهوم مهم در نظریه شناخت اجتماعی بندروا است و به مفهوم اعتقاد فرد به توانایی پاسخ دهی به یک موقعیت خاص است. بدین معنا که انتظارات کارآمدی، بر انتخاب های افراد، امید، سطح تلاش و پایداری، مقاومت در برابر سختی ها و مشکلات و آسیب پذیری آن ها در برابر بیماری ها اثر گذار است. از دیدگاه نظریه پردازان شناختی اجتماعی کسانی که در برابر فشارهای روانی کارآمد هستند، احتمال آسیب پذیریشان در برابر فشارهای روانی . بدکارکردی اجتماعی کمتر است (۱۱). با توجه به فرهنگی که هم اکنون در مورد بیماری کرونا در جهان حاکم است و ترس و وحشتی که این بیماری همراه با نام خود به وجود فرد می اندازد، فرد را از نظر روحی و روانی بسیار آسیب پذیر می کند و این مشخص است کسی که روحیه خود را باخته حتی پس از بهبود هم زندگی خوبی نخواهد داشت. بنابراین این بیماران نیازمند حمایت روحی روانی و آموزش های لازم برای مبارزه با این بیماری و دوران پس از بهبودی هستند(۵). باتوجـه بـه اینکـه بیماری کرونا یکی از بیماریهایی است کــه سهم عمده درمان آن برعهده خود بیمار است، بنابراین اسـتفاده از روش آموزشی مناسـب، تعاملـی و بیمارمحور که باعث بهبـود پایبنـدی و مشـارکت بیمـار در رفتارهـای خودمراقبتـی می&-گـردد، ممکن است باعـث ارتقـای کیفیـت زندگـی و خودکارآمدی ایــن بیماران شود. بنابراین با در نظر گرفتن ویژگی های روش تعاملی و اینکه تحقیقات محدودی در کشور جهت به کارگیری این روش آموزشــی در بیماران بهبود یافته کووید۱۹ وجود دارد، ضرورت این مهم را نشان می دهد. آموزش تعاملی یکی از روش های موثر در امر یادگیری می باشـد. روش سخنرانی در آموزش بیشـتر روی حیطـه شناختی یادگیری افراد تاثیر دارد. در حالیکه برای افزایش عملکرد افراد علاوه بر افزایش شناخت، نگـرش و عملکـرد افراد هم باید تغییر کند. یکی از موثرترین روش های آموزش که تاثیـر گذاری بالایی از این نظر دارد، آمـوزش تعاملی می باشـد. در ایـن شـیوه آموزشـی مـی تـوان از ویژگـی چندرسـانه ای با اسـتفاده از ترکیـب متـن، صـدا و تصویـر، فعـال بـودن فراگیـر، تکــرار پذیــری و ارائـه بازخورد اســتفاده کرد . در این روش که به آن بـه آن روش فعـال تدریـس گفته می شود، علاوه بر ایـن کـه مـدرس نقـش فعالـی در کلاس دارد و مطالـب را بـرای مخاطب تفهیـم می کنـد، مخاطـب نیـز نقـش محـوری دارد و بـه صـورت فعـال در مباحـث شـرکت مـی کنـد و سوالات خود را در مورد مطالب بیـان نمـوده و توسـط اسـتاد پاســخ داده مـی شـود. این روش باعـث درگیـر شدن ذهن و تفکر در حیطه ی مـورد بحث گردیده، همچنین باعث افزایش سطح یادگیــری، تقویت تفکـر و بالا بردن سطح معلومات در مدرس و مخاطـب مـی شـود(۱۲).آموزش غیرتعاملی، آموزش هایی هستند که از طریق آن اموزش دهندگان به طور یک طرفه اطلاعات را به مخاطبان انتقال می دهند( مانند فیلم های متحرک، اسلاید و تلویزیون) و برای دادن اطلاعات یک طرفه به مخاطبان طرح ریزی می شوند. دراین گونه موقعیت ها ، مخاطبان تنها گیرندگان اطلاعات محسوب می شوند و فعالیتی در پاسخ به اطلاعات ارایه شده انجام نمی دهند و درنتیجه یادگیرندگان غیرفعال محسوب می شوند(۲۱). به طور کلی ارزیابی قبل از اینکــه جنبـه ارزیابـی توسـط دیگـران داشــته باشـد، جنبـه خود-ارزیابی دارد و آنچه که این روش را از سـایر روش&-هـای آموزشـی متمایـز می&-سـازد ایـن اسـت کـه در ایـن فعـل و انفعـال آمـوزش، سـطح بسـندگی و کفایـت یادگیرنـده، معیـار و مبنای پایان تدریس می&-باشـد. از ایـن منظر این نـوع روش آمـوزش یـک نـوع جنبـه تشـخیصی اصلاحی و درمانـی دارد . یعنی فـرد تعدیـل یا عدم تعدیل دانش و مهارت مورد نیاز خـود را بـه طور تجربی و محسوسی لمس می&-کند و برای رسیدن بــه تعادل، به طور خود جوش تلاش می&-کند (۱۳). بنابراین با توجه به اهمیت کیفیت زندگی و خودکارامدی بیماران مبتلا به کووید۱۹ و اینکه تا به حال پژوهشی توسط دیگر محققین در این راستا انجام نشده است لذا محقق در این پژوهش بر آنست که به این سوال کلی پاسخ دهد که آیا دو روش تعاملی و غیر تعاملی بر کیفیت زندگی و خودکارآمدی بیماران مبتلا به به کووید۱۹ تاثیر دارد؟